Tüm dünya milletlerinde olduğu gibi Gürcü halkının da, tarihin ilk dönemlerinde kendilerine has karakteristik isimleri vardı. Bunlar, doğal ve sıradan yaşamsal isimlerden oluşuyordu.
Tüm dünya milletlerinde olduğu gibi Gürcü halkının da, tarihin ilk dönemlerinde kendilerine has karakteristik isimleri vardı. Bunlar, doğal ve sıradan yaşamsal isimlerden oluşuyordu. Örneğin Mgeli (kurt) yabani bir hayvan ismi iken, Mgelia, Mgela, Mgelika gibi özel isimlere dönüştürülerek kullanılmıştır. Başka örnekler de verebiliriz: Potshveri (Vaşak) ve Potshvera, Suli (Ruh) ve Sula, Kurdğeli (Tavşan) ve Kurdğela, Katzi (Adam) ve Katsia, Vephvi (Kaplan) ve Vephvia, İremi (Geyik) ve İrema. Ancak, etnografik veriler ve tarihi belgelerden anlaşıldığı üzere, IV yüzyıldan itibaren Gürcüstan’ın resmi dininin Hıristiyanlık olmasıyla yurt genelinde Hıristiyan isimleri de yayılmaya başladı.
Gürcü isimleri lakap olarak kaldı, azımsanmayacak sayıda Gürcü halkı kilise isimlerinin yanında Hıristiyanlığa kadar var olan Gürcü isimlerini de kullanıyordu. Yani, Hıristiyanlık ve Hıristiyanlık öncesi isimler birlikte var olmaya başladı. Eski Gürcücede lakaba nartauli deniyordu. X yüzyılda Parhali dört ciltli kitabelerinde şöyle bir cümleyle karşılaşıyoruz: Alçak gönüllü İvane olma onuruna eriştim, lakabım Berai, bitirdim bu kutsal kitabı.
Lakap, eski Gürcü doğal etimolojisine sahip isim ve belirleyici bir sıfat olabilirdi. Bu sıfat kişinin kendine has bir özelliğini, örneğin mesleğini (Mçedelmiho – el sanatçısı Miho), dış görünüşünü (Kruhipalo - ……., Laşiani - ……), kişilik özelliklerini (Trabaha – havalı), benzetmeleri (Çita – Çıta), nereli olduğunu (Diğmela – Diğom’lu) belirtir.
Gürcü halkında, Hıristiyan kilise kökenli isimlerle hiçbir ilgisi olmayan isimlere de rastlıyorduk ve halen de rastlıyoruz. Bu isimler genellikle, neredeyse tüm tarihi boyunca Gürcüstan’a gelen komşu milletlerin (İran, Arap, Türk) isimleridir.
Gürcüstan’ın farklı tarihi-etnografik bölgelerinde Gürcü özel isimleri çeşitli ekler alarak oluşmuştur. Bunlar arasında en çok kullanılanlar şunlardır: -a, -ur, -ul-a, -el, -el-a, -ia, -ei, -ik-a, -uk-a, -ik-o, -iç-a, -uç-a: Laşkara (savaşçı), Obola (yetim), Harika, Dzağlika, Ninika, Sikoia, Bardğuia, Gogiela, Toreli, Hatula, Bidzua, Zakrua, Okrua, Beruka, Deduka, Mamuka, Mamukela, Gogiça, Zazula, Beruna, Zazuna. -it-a ve -ut-a formatları da vardı. Örneğin, Batata, Bahuta…
Gürcü özel isimlerinde türetilmiş isimler de kullanılmaktadır. Örneğin, Patarakats (Küçükadam), Mamistvala (Babasınıngözü), Dedisimedi (Annesininümidi), Kvahartsia, Uçakoçi.
Zamanla yabancı isimler Gürcüleşti ki ana kaynağını bulmak bazen oldukça zorlaştı. Örneğin; Konstantine’den türeyen Kote ve Kotsia, Vladimir’den türeyen Lado, Giorgi’den türeyen Gia, Gio, Gogi(a), Gega, Gorgia, Givisagan, Giuna ve Giuta, Luarsab’dan türeyen, Lua ve Lui, Miheil’den türeyen Miho.
Gürcü özel isimleri tarihsel olarak genellikle dinin ve komşu ülkelerin etkisiyle değişim gösteriyordu. Yabancı isimler Gürcüstan’da öncelikle seçkin kesimler arasında yer buluyordu. Hıristiyanlığın yayılması Gürcü halkı arasında kutsal Hıristiyan isimlerinin çoğalmasının yolunu açtı. Aynı zamanda tarihi gelişmeler Gürcüstan’da Arap ve Türk isimlerinin yerleşmesine neden oldu.
Gürcü asıllı özel isimlerde genel olarak fiziksel ve ruhsal özellikler, soy beden, çiçek-bitki, hayvan ve kuş isimleri öne çıkmaktadır: Ahala, Biçia (Biçika, Biçiela), Bedi (Bedo), Bolona, Buthuza, Gvriti (Gvrita), Gogora, Datvia (Datva), Deduna, Ertgula, Vephia, Zegali, Tetra, Tovlai, Turkia, İa, İrema, İmeda, İanvara, Kakala, Kakaba, Kikna, Loma, Lacvarda, Malhina, Martsvala, Martzkva, Murğula, Nemsa, Niora, Obola, Pirkuşa, Pirimze, Jujuna, Rçeula, Sakvarela, Talaha, Tuha, Uplisa, Umtsrosa, Uşişa, Potola, Petvia, Putkara, Kristesia, Kupria, Kurtsika, Ğoria, Ğvtisia, Ğvtisavar, Ğvinia, Ğrubela, Kura, Şavtvala, Şvenieri, Çkaria, Çita, Dzamuka, Dznela, Dzağlia, Tzamala, Tzkaloba, Tsetshlai, Tsisnami, Tsivnara, Çukia, Çania, Çabuka, Hareba, Hatia, Hahula, Hatisa, Hela, Hohoba, Cihvi, Çğana…
Gürcü isim ve soyadları ne zaman oluştu? Gürcü isim ve soy isimlerinin uzun zaman önce kullanılmaya başlandığını söyleyebiliriz. Bizler, yüzyıllar öncesine dayanan toplumun bu sosyal birimleri arasındayız (Yunanlılar, İtalyanlar, Fransızlar, İngilizler, Almanlar, Çinliler, Koreliler…).
Gürcü isim ve soy isimlerinin, tarihin derinliklerinden geldiğine dair Gürcü tarihi kaynaklarından, belgelerinden birçok örnek verebiliriz. Bu açıdan Gürcü efigirafik verileri de oldukça önemlidir. XII yüzyıldaki belgelerde Jinovani şehrinde Mihitaraisdzeni Davit’in oğlu Okrai ve Maharai, Braci ve İovane’den söz edilmektedir. Burada dört çocuğun isimleri, babalarının adı ve soyadlarının da Mihitaraisdze olduğu anlaşılmaktadır. Tohaisdze’lerin soyadları ise ilk olarak XI yüzyılda anılmaktadır. Daha sonra, XII yüzyıl sonlarında, 1260-1270 yıllarında, 1579 yılında da söz edilmiştir. XVIII yüzyıl sonlarında Tohaidze’lerin soyadı dze harfi şvili olarak değişime uğradı ve Tohaidze Tohaşvili oldu.
Tzarmauli soyadı birkaç yüzyıldır kesintisiz varlığını devam ettirmektedir. Bu soyadına ilk olarak 1297/98 tarihlerine ait bir belgede “Tzarmauli Grigol” olarak rastlıyoruz. 1779 yılına ait kutsal bir kitaptan, Tzarmauli soyanın yok olduğunu anlıyoruz.
IX yüzyıl ikinci yarısına ait olup günümüze kadar gelen ilk Gürcü yazıtında, asilzade Pavnel ve köylülerin soyadları olan Sulliadze ve Tarikadze’nin kaydedildiğini görüyoruz.1071-80 yıllarına ait belgede de birçok soyadı bulunmaktadır: Liparitidze, Cinçaraisdze, Cicinonidze, Tzorbeli, Abulataisdze, Kepoisdze, Kvelaisdze, Şubavti, Tsiskaraisdze, Hvidiliani, Nerçeli, Korofhişvili, Epremisdze, Çartlisdze, Skelaeti, Kvikaisdze, Parsmanisdze, Gunapaisdze, Zosgeleli…
Kartlis Thovreba’da Tao-Klarceti’nin başı Bagrat I. Kurapalat zamanında (826-876) Gabriel ve Samoel Donauri’lerin adından söz edilmektedir. Vahuşti Bagrationi asillerin eski soyadları arasında şunları saymaktadır: Arelmaneli, Bağuşi, Liparitisdze, Maruşesdze, Kaçibadze, Kavkasiadze, Cakeli, İropakisdze, Korinteli, Mahateli, Şarvaşidze… X yüzyılın ilk yarısında “Kartlis Tshovreba”da şu isimlere yer verilmiştir: Goderdzi Mgdeuri, Mama Kançaeli, Daçi ve İvane Shviloseli, Sara ve Grigol Phuneeli.
“Grigol Handztelis Tshovreba”da Aşot Kurapaliti’nin asilzadesi Gabriel Dapançuli’den söz edilmektedir (XIII yüzyıl sonları XIV yüzyıl başları).
XIII yüzyıl Svaneti’sine ait şu soyadları günümüzde de aynı köylerde yaşamaktadır: Kaldiani (Günümüzde Kaldani), Devdariani, Ubiliani (günümüzde Vibliani), Tshvimiani (günümüzde Çhvimiani), Kelbagiani, Gobeçiani (günümüzde Gobeçia), Apakiani (günümüzde Apakia-Apakidze), Pancikiani (günümüzde Pancikidze), Kurdiani, Lipartiani, Ratiani, Ğoğeliani, Nakveheliani, Bendeliani, Gogoreliani, Sanigiani, Çabukvani, Muşkudiani, Kvirkveliani (günümüzde Kvirkvelia), Camburiani (günümüzde Camburia ve Camburidze), Gvaramiani, Gabliani, Bebiani, Hverguani, Uşuhvani, Jorjoliani, Kahiani, Caparidze, Hergiani…
Gürcülerin çok eski çağlardan beri soyadlarının olduğu, Maçaheli Vadisi köyleri olan Çikuneti, Çhutuneti, Evprati, Zedvake, Hertvisi’deki soyadlarının sayıldığı XII-XIII yüzyıla ait “Tbetis Sulta Matiani” adlı şaheserde açıkça görülmektedir. XII-XIII yüzyıla ait sayfalarda belirtilen soyadları günümüzde de varlığını sürdürmektedir. Bunlardan bazıları şunlardır: Beçieti, Gatenieti,, Giorgaeti, Dolieti, Vatsaeti, Tavheleti, Meputkrieti, Siraeti, Tshadaeti, Ahalasdze, Gabriçisdze, Gatenasdze, Giorgasdze, Gorrgasdze, Dolodze, Vatsadze, Kakalidze, Lomderisdze, Meladze, Nikatadze, Kadagidze, Çimagasdze, Dznelasdze, Tzikarisdze, Dzvalişvili, Mikaşvili, Okotaşvili…
Samegrelo’da soyadlarının uzun zamandan beri var olduğunu XI yüzyılda Aziz Giorgi Kilisesi’ndeki yazıtlardan anlaşılmaktadır. Epigrafik yazıtta Giorgi Koçolava’dan söz edilmektedir. Tsebeli (Aphazya)’deki XIII yüzyıla ait yazıtta Luka Martinava adına rastlanmaktadır (Bu da Aphazya’nın güneyinde XI yüzyılda da Gürcülerin yaşadığını göstermektedir). Bu açıdan Tzalencihi mabedindeki yazıtlar da oldukça ilginçtir. Bu yazıtlardan birinde, Vamey Dadiani’nin (1384-1396), ressam Manuel Evgenikos’u getirmesi için Andronike Gebisolava ve Maharebel Kvabalia adlı iki papazı Konstantinopol’e gönderdiği yazmaktadır. Bu soyadlarını taşıyanlar günümüzde de Samegrelo’da yaşamaktadırlar.
Gürcüstan’da soyadlarının çok yüzyıllardır var olduğunu aile mezarları ve köy mezarlarının aile bölümleri de göstermektedir. Gürcüstan’ın soyadlarının çok eski tarihe dayandığını, adlarını soyadlarından alan köy isimleri de kanıtlamaktadır. Ertzo’da Borotadzeler, Makuçadzeler, Ciğurniler, Devenaantkari (Devenaanthevi), Nadiraantkari, Berakaantkari, Cotenurni, Cekurni (günümüzdeki adı Cekuranntkari. Cekuraşvililer yaşıyorlardı), Lapanaantkari (Lapanaşvililerin köyü) köyleri vardı.
Gürcüstan’da soyadlarının oluşması farklı sosyal nedenlere dayanmaktaydı. Gürcü feodal sistemi soyun devamı açısından soyadının bulunmasını gerektiriyordu. Gürcü feodallerinin köleleri topraklarda miras yoluyla yaşıyordu. Burada yaşayan köylülerin toprakları miras yoluyla aktarılıyordu. Sosyal ilişkileri kolaylaştırmak amacıyla soyadına ihtiyaç duyuluyordu. Bu durum Gürcü köylüsünün bir topraktan diğerine taşınmasına, bir sahipten başka bir sahibin tabasına girmesine engel oluyordu. Feodal dönemin kanunları, kişinin tam teşhisini gerektiriyordu. Toprak sahipliği de miras aktarımı prensiplerine dayanmaktaydı. Bu da soyadı alma sistemini gerektirdi. Soyadı gerekliliğini evlenme gelenekleri de belirliyordu. Aynı soydan gelenler, aynı kanı taşıyanlar birbirleriyle evlenemezlerdi. Bu nedenle de herkesin bir soyadı bulunuyordu.
Gürcü tarihi kaynakları ve belgelerinde “soyadı” ifadesine bugün anladığımız anlamda çok sık rastlamaktayız.
Gürcüstan’da soyadlarının uzun bir tarihi vardır. Gürcü soyadlarının varlığı VIII-IX yüzyıllardaki belgelerde de bulunmaktadır. Ancak soyadları bizde bu tarihlerden çok daha önce de vardı.
Gürcü soyadlarını, diğer milletlerde de olduğu gibi, kök ve eklerine göre de gruplandırabiliriz.
Eklere göre sınıflandırma. Gürcü soyadlarının çoğu ek almıştır ancak, az da olsa ek almayan soyadlarımız da bulunmaktadır. Örneğin:Abalaki, Ahalkatsi, Baziari, Burdzgala, Buthuzi, Galogre, Dvali, Thisçiri (lakap soyadına dönütü.), Kvatiti, İlarioni, Kroçi, Kviahi (XVII yüzyılda Çakvi’de yaşıyorlardı), Labari, Lapaçi, Laşhi, Lomkatsi, Mestumre, Mekondahe, Mebuke, Menabde, Menapire, Mebaduri, Sermadini, Tsötsagi, Meshi, Ddudzuki, Korti, Harati, Harazi, Habazi, Hatiskatsi, Cavahi.
Gürcü soyadlarının orijinalliği formatlarının çeşitliliğiyle göze çarpmaktadır: -dze, -şvili, -skiri, -ian (-an), -ia (-aia), -a(-van, -ua, -a, -va), -van, -ur (-ul), -el, -şi (-iş), -ar, -tzkori, -kva, -ti, tarihi ve günümüzde halk konuşma diline giren -at (-et). Aynı zamanda feminen fonksiyonu olan -phe (-he). Gürcü soyadlarının eklerinin çeşitliliği genellikle Gürcü dilinin çok yönlülüğüyle açıklanabilir. Onlar genellikle sıfatları, mülkiyeti ve nereli olduğunu yansıtmaktadır. Onların bir anlamı ve fonksiyonu bulunmaktadır. Gürcü soyadı eklerinin çokluğu çok eski zamanlara dayanıyor olmasından, tarihin farklı dönemlerinden, toplumsal gelişmenin farklı basamaklarından kaynaklanmaktadır. Soyadlarının sonuna eklenen tüm ekler Gürcü dili birliği için aynıdır.
Tarihi olarak en çok kullanılan ek -et soneki görülmektedir. Örneğin, “Tbetis Sulta Matiane”de -dze ekinden sonra en çok -et eki kullanılmaktadır. -et eki ikinci sırada yer almaktadır ve Şvili ile aynı anlama gelmektedir. Sözü geçen eserde sıkça -dze ve -et ekleri birbirlerinin yerine geçmektedir. Aynı eserde yer alan Güneydoğu Gürcüstan’da yaygın bazı soyadları da şunlardır: Gateneti – Gatenasdze, Giorgaeti – Giorgauli, Gogolaeti – Gogolasdze, Gundareti – Gundari – Gundaridze, Doliet – Dolisdze, Vasaneti – Vasanisdze, Tevtieti – Tevtisdze – Tevtiuri, Kancareti – Kancarasdze, Kvirikaeti – Kvirikadze, Meputkrieti – Meputkridze, Rostometi – Rostomisdze, Samueleti – Samoelisdze, Candaeti – Candasdze.
Samegrelo’da da ilk zamanlarda - ian (-an) ekli soyadları yaygındı. Günümüzde Samegrelo’da -ia, -ua ve -a (edebi Gürcü dilinde -va-d olarak kullanılmakta ve yazılmaktadır) sonekleriyle biten soyadları eskiden -ian (-an, -uan) sonekleriyle kullanılıyordu. Zamanla bu soyadları “n” sessiz harfini kaybettiler ve soyadları şu şekilde değişmiş oldu: Kvaratshelianisa – Kvaratshelia, Apakianisa – Apakia (Apakidze), Gabunianisa – Gabunia, Kaçaranisa _ Kaçaraa (Kaçarava), Tsavanisa ve Tzavanianisa – Tsava, Goşuanisa – Goşua, Babluanisa – Babilua, Ubilianisa – Ubilaa (Ubilava), Gobeçianisa – Gobeçia, Karçianisa – Karçaa (Karçava), Stepanianisa – Stepania, Guaramianisa – varamia, Tsipurianisa – Tsipuria, Bokerianisa – Bokeria, Hazalianisa – Hazalia, Kvirkvelianisa – Kvirkvelia, Kordzianisa – Kordzaia, Camburianisa – Camburia/Camburidze…
-el eki alan soyadları hangi yöreye aittir? -el eki yer adlarına eklenmektedir. Bu formattaki soyadlarına VIII yüzyılda rastlanmaktadır. Örrneğin, Gargareti köyünden gelen Kargareteli, Botko’dan – Botkoveli, İşhan’dan – İşhneli, Maçhaani’den – Maçhaneli, Gloli’den – Gloveli, Korsavi’den – Korsaveli, Yandaura’dan – Yandareli, Orkoşni’den – Orkoşneli, Çiaura’dan -Çiaureli…
Özel isimlere -ur (-ul) eki de gelmektedir. Tsiskarauli, Antauri, Aludauri, Aptarauli, Bunturi, Gigauri, Anta, Aluda , Aptara, Bunta, Giga’nın soyu anlamına gelmektedir. Ayrıca sahiplik eki anlamını taşıyan -iş (-ş) eki genelde Lazların soyadlarında bulunmaktadır. Örneğin Turuşi Turu’nun evlatları anlamını taşımaktadır. Az sayıda da -skir, -ti ve -kva eklerini alan soyadlarımız da bulunmaktadır. Bu ekle biten soyadlarına eski tarihlerde daha çok rastlamaktayız. Günümüzde ise onlar aynı tür reliktleri temsil ederler. -skir eki ile Samegrelo’da karşılaşmaktayız ve -şvil ekiyle aynı anlama gelmektedir. Papaskiri, Tzuleskiri, Kvekveskiri, Askileiskiri, Stefaneskiri, Amunaskiri, Buzaskiri gibi, -skir eki alan soyadlarının Lazeti’de de olması gerekiyordu. Bu çıkarımın temelini Petreskiri ve Kvekveskiri köylerinin isimleri oluşturmaktadır. -skiri ekinin diğer şekli -skuats’tır. Kortoskua, Beriskua, Maraskua, Bidzinaskua
Günümüzde Gürcüstan’da 20 binden fazla soyadı belirlenmiştir. Tarihi Gürcüstan’da soyadları daha çoktu. Bazı soyadlarının yok olmasını Gürcüstan’ın tarihi kaderi belirledi.
Gürcü soyadları kökleri açısından genel olarak dörde ayrılmaktadır: eponim, etnik, coğrafik ve meslek. Bu dört grup soyadlarından öncelik eponim soyadlarına aittir.
Eponim tipi Gürcü soyadları, temelinde özel isim olan soyadlarıdır. Bu isimler genellikle erkek isimlerinden oluşmaktadır. Eponim soyalarının tipik örnekleri şunlardır: Abramia, Abramidze, Abramişvili; Zviadauri, Zviadadze; Kahaia, Kahiani, Kahadze, Kahaşvili; Tshadaia, Tshadadze, Tshadiaşvili… Gürcü soyadları arasında, temelini kadın isminin oluşturduğu soyadlarının sayısı çok azdır. Bunlardan bazıları şunlardır: Mariamuli, Mariaidze, Marehaşvili, Tamarşvili, Tamaradze, Tabatadze, Elisabedaşvili, Kekelidze…
Etnik kökenli soy isimlerine de şu örnekleri verebiliriz: Berdzenişvili, Tatrişvili (Tataraşvili), Turkiaşvili (Turkia, Turkadze), Turkistanişvili, Prangişvili, Arabaşvili (Arabuli, Arabidze), Osişvili, (Osadze), Çerkezişvili (Çerkezia, Çargazia), Lekişvili (Lekiaşvili). Ancak, bu soyadlarının önemli bir bölümünün temelini etnik kökenden çok erkek isimleri oluşturmaktadır. Ancak bir istisna olarak Berdzenişvili soyadının temelini etnik olarak Berdzeni’nin (Yunanlı) olduğu düşünülmektedir. İkinci bir iddiada da bu soyadının kökeninin etnik olmadığı Berdzena adlı bir erkeğin adının olduğudur.
Tüm milletlerde olduğu gibi Gürcü halkında da temeli meslek, rütbe ve pozisyon belirten, aynı zamanda da Gürcü halkının çok çeşitli meslek mensuplarının bulunduğunu gösteren soyadları da çok sayıdadır. Bu tür soyadlarına normal, meslek tipi soyadları denilmektedir. Meslek tipi soyadlarının temelini, Gürcü ve Gürcü olmayan terminler oluşturmaktadır. Ancak bu, Gürcü olmayan terminlerin temelini oluşturanların Gürcü olmadıkları anlamına gelmemektedir. Yabancı terminlerin nedeni sadece Gürcüstan’ın çeşitli dönemlerde, çeşitli ülkelerin politik etkisi altında kalmış olmasıdır. Bu nedenledir ki, doğu kökenli (Arap, Fars, Türk) meslek terminlerinin kökünü oluşturduğu soyadlarımız bolca bulunmaktadır: Kiliptari (Şarapçı), Melikidze/Melikadze, Melikişvili, Melikia (Köyün ya şehrin yöneticisi), Kalantari (Şehrin başı, polis şefi), Sadunişvili (Sadun farklı dilleri bilen anlamına gelmektedir), Colbordi (Colbord ok yapan anlamına gelmektedir), Topçişvili, Topçidze (Topçu), Habazi, Habazişvili (Habaz Arapçada ekmekçi anlamına gelmektedir), Çilingarişvili (Çilingar Farsçada çilingir anlamına gelmektedir).
Gürcü köklü meslek tipi soyadlarımız da oldukça fazladır: Çedlidze, Mçedliani, Mçedluri, Mçelişvili, Muşkudiani, Çkadua, Mdivani ve Mdivnişvili, Mebaduri, Mebuke, Megutnişvili, Metaplişvili, Metepşişvili, Mekokişvili, Menabde ve Menabdişvili, Mepurişvili, Mestvirişvili, Meşvildişvili, Mzareulişvili…
Daha önce de belirttiğimiz gibi sahiplik anlamına gelen soyadları en az üç kuşak boyunca aktarılan adlardır. Gürcülerde sadece soyadı değil, Gürcüstan’ın birçok bölgesinde istikrarlı bir şekilde var olan soyadını oluşturan bölümler de kuşaklar boyunca aktarılmıştır. Sahiplik adları Gürcüstan’ın farklı tarihi-etnografik (tarihi-coğrafik) bölgelerinde farklı terminlerle ifade ediliyordu: Mamani, Mamişviloba, Mamis sahli, Komoba, Babuişviloba, Bune, Sahicari, Tohumi, Kekili, Narki, Metsaheli, Gvarze meti, Ganakroba, Samhubi, Lamhubi, Turi, Dino, Gamnarki, Serkmeuli saheli, Gasahelebuli saheli, Saginebeli gvari, Mokle gvari, Grdeli gvari.
Raça dağlarında sadece hane isimleriyle insanlar bulunabilmektedir. Örneğin, siz İvane Lobcanidze’yi sorduğunuz zaman kim olduğunu anlamazlar. Hanesinin ismini de belirterek İvane Zviadeent Lobcanidze olarak sorduğunuzda kim olduğunu anlayabilirler. Miha Ermileenti, Mamuka Ninikianti vb. ifadeler kullanmaktadırlar.
Soyadlarının bölümlerinden sıkça yeni soyadının oluşma eğilimi vardı. Yani, yeni soyadlarının temelinde sadece baba adları değil eski soyadının bir bölümü de yer alıyordu.
Gürcü soyadlarının temelinde sıkça meslek, rütbe, pozisyon belirten terminlerin olduğunu yukarıda belirtmiştik. Aynı sözcüklerden ikinci sahiplik isimleri ya da soyad rumuzları: Meçurçleebi, Mekatzeebi, Meçagleebi, Metiheebi, Mekurdğleebi…
Gürcüstan’da birden fazla isim takma geleneği de vardı. Örnek olarak Laşa-Giorgi, Davit-Soslani, Gobul-Stepanoz’u (VII yüzyılın ilk yarısında Cvari Manastırındaki yazıtlarda görülen Gürcü halk lideri “Adarnes oğlu Gobul-Stefanoz”, “Aziz Stefane Gobul-Stefanos’u koru”, çocukluk dönemi, VI yüzyıl son dönemleri) verebiliriz. Gobuli, Soslani, Laşa, vaftiz olmadan önceki adlarıydı. Stefanoz, Davit ve Giorgi ise vaftiz isimleriydi. Son dönemlere kadar tüm Gürcülerin iki adı vardı; biri resmi Hıristiyanlık (Vaftiz) isimleri, diğeri de takma isimleriydi. XIX yüzyıl nüfus kayıt defterinde, aile büyüklerinin hem resmi Hıristiyanlık isimleri hem de ikinci isimleriyle kayıtlarının bulunduğu bir çok örnek vardır: Giorgi Hareba Gelukaşvili, Giorgi Hohoba Gelikaşvili, Giorgi Sabralo Gelukaşvili, Tevdore Nemsa Apriaşvili, Giorgi Çuka Hositas dze Vajibedaşvili, İvane Cago Berozaşvili, Solomon Tzamala Meşvelişvili. Pşavi’de de iki isimle kaydedilmişlerdi: Elene-Kaltamze, Beri-Besarioni, Cuğura-İvane, Giorgi-Beri, Goria-İvane, İoseb-Betzina, Gecura-Toma, Mahare-Davit, Mela-Giorgi, Buçula-Vasili, İvane-Horhela, İvane-Nebieri…
Samtshe’de Yukarı Tmogvi kilisesindeki yazıtta şöyle yazmaktadır: “İsa, halk lideri Çimçimli Parsman İoane oğlunu koru” (Çimçimi köyü, Tao’da Çoruh vadisinde idi. Bugün bu köyde beş yaşlı Gürcüce konuşabiliyor. Bir asır önce E. Takaişvili Tao Klarceti’ye seyahat ettiğinde, bu köydeki herkes Gürcüce konuşuyordu. Doğal olarak da Çimçimeli soyadı bu köyden geliyordu).
1790 yılına ait bir belgede şöyle yazmaktadır: “Tanrı, Raça’dan gelen Zakaria oğlu Kiladze Bero’ya mutlu çar bahtı versin”. XVIII yüzyıl ikinci yarısına ait Arbo köyü belgesinde şöyle yazmaktadır: “Buzaladdze Mamuka oğlu Beri; Gvimradze Davit oğlu Dekanoz Giorgi”. Ksani bölgesi, 1174 nüfus kayıt defteri: “İluridze Bibila oğlu Giorgi; Doreuli İoseb oğlu Katsia; Karelidze İrema oğlu Basila, Dzağlua ve Gogia”. Yani, Gürcü tarihi belgelerinde birçok kişi üçlü ya da troponik model soyadlarıyla, baba adı ve adıyla kaydedilmişti, bu gelenek XIX yüzyılda da korunuyordu. Belgelerde kişinin adının, baba adı ve soyadıyla, yani üçlü ya da troponik modelle kaydı VII yüzyıla dayanmaktadır. Baba adı -dze ve -şvili ekleriyle belirlenmektedir. Kadınlarda ise bu ek -asuli idi.
*“Muratbey Köyü Gürcü Kültürü Yaşatma Yardımlaşma Dayanışma ve Turizm Derneği” ile “Hayriye Köyü Gürcü Kültürü ve Turizm Derneği”’nin birlikte organize ettiği ve Bursa ili İnegöl İlçesi Hayriye Köyü Konferans Salonunda 30 Nisan 2016 tarihinde gerçekleştirilen konferansın sunumudur.
Copyright © 2023 Gurcu.org
