1919 yılında Paris Barış Konferansında başka cumhuriyetlerle birlikte Azerbaycan Hükümeti de kendi isteklerini içeren bir bildiri sundu; bu metinde yönetimdeki Musavat Partisi’nin istediği gelecekteki Azerbaycan Cumhuriyeti sınırlarına...
26 Mayıs 1918 tarihinde Transkafkasya Federatif Devletinin dağılmasının ardından Gürcistan gibi Azerbaycan da bağımsızlığını ilan etti. 28 Mayısta Tiflis’teki yönetim merkezi eski binasında Transkafkasya Federasyonu Meclisinde Azerbaycan heyeti ve halk temsilcileri toplandı. Toplantıda Azerbaycan’ın bağımsızlık akdi oybirliği ile kabul edildi. Görevini yürütmek için daha sonra Bakü’ye giden hükümeti de bu toplantıda seçtiler.
1919 yılında Paris Barış Konferansında başka cumhuriyetlerle birlikte Azerbaycan Hükümeti de kendi isteklerini içeren bir bildiri sundu; bu metinde yönetimdeki Musavat Partisi’nin istediği gelecekteki Azerbaycan Cumhuriyeti sınırlarına karşılık gelen yerler açıklanıyordu. Sunulan bildiriye göre “Saingilo (Zakatala), Borçalo çevresi, Akhaltsikhe ve Batum havalisi Azerbaycan sınırları içerisine alınmalıydı.” Azerbaycan neticede, eskiden beri Gürcistan sınırları içerisinde olan topraklar haricinde Meskheti ve Batum’u da istiyordu” (Viktor Nozadze).
Azerbaycanlı politikacıların bu hesaplarının anlaşılması kolaydır. Onlar halkı Müslüman Gürcülerden oluşan o Gürcü vilayetlerine el atıyorlardı. Böylece onların isteği ilk etapta dini prensiplere dayanıyordu. Buna ek olarak bu isteğini elde etmesi, ihtiyaç duyduğu şekilde Azerbaycan’a denize ulaşma imkânı verecekti.
Genelde Azerbaycan gibi Ermenistan da her zaman kendi çıkarları için Gürcistan topraklarına yönelik hak iddia etmeye çalışıyor, denize ulaşacak bir yola sahip olacak şekilde bunu gerçekleştirmek istiyordu.
1920 yılının nisan ayında Azerbaycan’da Sovyet rejimi kuruldu. Azerbaycan Komünist Partisinin “isteği ile” Rusya yönetimi 28 Nisanda Bakü’ye ordusunu soktu ve kendi diktatörlüğünü kurdu. Aynı zamanda Azerbaycan devrim komitesi Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin kurulduğunu açıkladı.
7 Mayıs 1920’de Moskova’da Rusya ve Gürcistan arasında sınır antlaşması imzalandı, anlaşmaya göre Rusya, Zakatala bölgesinin (Saingilo) Gürcistan sınırları içerisinde olduğunu resmi olarak tanıdı. Antlaşmanın dördüncü maddesinde şöyle deniyor; “Rusya Zakatala ve Sokhumi bölgelerinin hiç şüphesiz Gürcistan sınırları içerisinde olduğunu tanıdığını taahhüt ediyor.”
Bu tarihte Bakü’ye Rus idaresi altındaki Sovyet iktidarı yerleşmişti, bu durumda doğal olarak onlar da Zakatala’nın Gürcistan sınırları içerisinde olduğunu tanımıştı. 21 Şubat 1921 tarihinde kabul edilen “Gürcistan Anayasasında” Zakatala Bölgesinin Gürcistan’ın ayrılmaz bir parçası olduğu ve oranın yerel işlerinde özerk yönetime yetki verildiği vurgulanmıştır.
Gürcistan’ın Sovyet sınırlarına dâhil olmasından sonra Azerbaycan, Ermenistan’ın yaptığı gibi tartışmaya konu toprakları ele geçirmek ve Transkafkasya Cumhuriyetleri arasında tartışma konusu sınırların düzenlenmesi için büyük bir hevesle ortaya çıkmış değildir.
Rusya Komünist Partisi Merkez Komitesi 2 Mayıs 1921’de bir uzlaşma komisyonu kurdu, komisyonun 26 Mayıs tarihli protokolünde şunu okuyoruz: “Komisyon sıradaki konuyu incelemeye – Gürcistan ile Azerbaycan arasındaki sınırın çizilmesi konusuna geçiyor”
Zakatala bölgesi ve Karayazı ilçesi konularında aşağıdaki yöntemi geliştirdiler: Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti görüşünü politik düşüncelere dayandırmıyor, Türk köylülerin, Krallık ve Menşevik rejim döneminde sahip oldukları topraklardan yararlanmaya hiç kuşkusuz hakları olduğu, aslında buralardan yararlanmaları gerektiğinden (otlak olarak ve başka biçimde topraklardan yararlanma) varlıklarının hukuki olarak tanınıp onaylanması isteniyordu (sözkonusu belgeyi ünlü Gürcü tarihçi Levan Toidze araştırdı ve ilk olarak Gürcü tarihine kazandırdı).
Bu yazılanlardan anlaşıldığına göre Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetinin Gürcistan topraklarına sahip olmaya yönelik bir amacı yoktu fakat yine de birkaç ay içerisinde “yukarıda yazılan” gelişmelerin esası değişti. Durum şudur ki; bu dönemde Rusya Komünist Partisi Merkez Komitesi Kafkasya Bürosunun toplantısına Moskova’dan yeni gelen İoseb Stalin de katılıyordu.
Gerçekten de sonunda Orconikidze ve Stalin arasındaki mutabakat sonucu Gürcistan’ın en eski bölgelerinden biri olan Saingilo’nun Azerbaycan’a verilmesi kararı çıktı. 1921 yılının 5 Temmuz tarihinde, Zakatala ve Karayazı ilçeleri artık Azerbaycan sınırları içerisinde kalıyordu. Başımıza musallat olan bu anlaşmayı daha sonra, 15 Kasım 1921’de Budu Mdivani ve Muhtar Gaciev’in imzaları onayladı.
Toplamda, 1921 yılında 4768 km2 yüzölçümünde toprak Azerbaycan’a verildi, bunun 3564 km2’sini Zakatala bölgesi toprakları, 658 km2’sini Gareci ve Kvemo Karaia mıntıkası, 546 km2' sini Eldar vadisi oluşturuyordu.
Caba Samuşia
ისტორიულ-შემეცნებითი ჟურნალი ”ისტორიანი”
http://www.patriots.ge/?p=3083
kvirispalitra.ge, 30-06-2011 (1118)
Copyright © 2023 Gurcu.org
