Ermenistan en eski çağlardan beri Gürcistan’ın güney komşusu idi. Ermenistan Krallığı güçlü olduğu dönemde (İ.Ö. II-I. Yüzyıllar) birkaç kez Kvemo Kartli ve Gürcistan’ın güney kesimlerini işgal etmişti.
Ermenistan en eski çağlardan beri Gürcistan’ın güney komşusu idi. Ermenistan Krallığı güçlü olduğu dönemde (İ.Ö. II-I. Yüzyıllar) birkaç kez Kvemo Kartli ve Gürcistan’ın güney kesimlerini işgal etmişti. XI. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren ise Güney Kafkasya’da artık Ermenistan Krallığı yoktur. Yüzyıllar boyunca Ermeni Krallık-Prensliğinin olduğu topraklar Gürcistan’ın sınırları içerisinde kalıyordu.
1918 yılında Ermeniler bağımsızlıklarını ilan ettiler ve kaybetmiş oldukları devletlerine tekrar kavuştular. Yeni kurulmuş olan Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti kendine temel politika olarak “Büyük Ermenistan”ın kurulması idealini benimsedi. Ermeni milliyetçileri Ermenilerin bu zamana kadar ayaklarının değmiş olduğu ne kadar toprak varsa hepsini istiyordu.
Viktor Nozadze şunu hatırlatıyor: “Ermeniler Paris Barış Anlaşmasına sunmak üzere bir Ermenistan haritası hazırladılar ve bu haritada Tiflis, Borçalo, Akhaltsikhe ve Akhalkalaki bölgesi, Mtskheta, Gori, Batum ve çevresi” Ermenistan toprakları olarak gösteriliyordu.
1918 yılının Aralık ayında Ermenistan ordusu Kvemo Kartli ve Gürcistan’ın Güney kesimlerine doğrau geniş kapsamlı saldırıya geçti.
Gürcü birlikleri düşmanı durdurmayı başardı, yine sonrasında ülke topraklarından çıkardı. Bu çatışmadan sonra Ermenistan ile Gürcistan arasında, anlaşmazlık konusu Borçalo havalisini ve Lore bölgesini tarafsız bölge olarak açıklayan bir ateşkes anlaşması imzalandı. Buraların kuzeyini Gürcü ordusu, güney taraflarını ise Ermeni ordusu tutuyordu.
Böyle bir antlaşma yapılmış olmasına rağmen yerel halk yine de Gürcistan ile birleşmek için çaba gösteriyor ve bu antlaşmayı hukuksuz kabul ediyordu. 1919 yılında Lore Bölgesi köyleri halkının Gürcistan Kurucu Meclisine hitaben yaptıkları başvuruda şunları okuyoruz:
“Hatırlanamayacak kadar eski zamanlardan kalan kiliseler, anıtlar ve mezarlar bugüne kadar sağlam biçimde gelmiş olup, kuşkuya yer bırakmayacak şekilde Müslüman Lore Bölgesinin her zaman Gürcistan’ın ayrılmaz bir parçası olduğunu onaylamaktadır ve bu Bölgenin halkı Gürcistan sınırlarını tasdik eden Gürcüler olarak buradaydı. Gürcistan Hükümeti Lore Bölgesini neden Gürcistan ile Ermenistan arasında anlaşmazlık konusu bir yer imiş gibi sayıyor ve bizi büyük bir felaketle karşı karşıya bırakıyor? Bizim ekonomik, politik, manevi ve her açıdan Tiflis’le ilişkimiz var. Bu yüzden de O’ndan uzaklaşmamız mümkün değildir. Gürcistan Hükümetinden bizim derhal Gürcistan toprakları ile birleşmemiz için gerekli tüm tedbirleri almasını talep ediyoruz.”
Bu metnin altına Lore Bölgesindeki altı köyde yaşayan halk imza atmıştır.
Buna rağmen Lore İlçesi ile ilgili olarak Gürcistan Hükümeti üzerine aldığı o görevi tereddütsüz yerine getiriyordu. Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti anlaşmazlık konusu bölgeye ancak 1920 yılının Kasım ayında girdi o da Ermenistan Hükümetinin isteği ile.
Ermenistan’ın Sovyetler Birliği’ne dâhil olmasından sonra Ermenistan Dışişleri Halk Komiseri Aleksandr Bekzadian, Gürcistan Dış İşleri Bakanlığına nota vererek Gürcü askerlerinin Lore’yi terk etmesini istedi, fakat Gürcistan Hükümeti, Ermeni Komünistlere bu taleplerinin tartışılması gerektiği cevabını verdi.
1921 yılında Gürcistan’da Sovyet rejiminin kurulmasından sonra bizde artık hiç kimse Lore ile meşgul olamadı. Bolşevik Ermeniler bundan yararlandı ve Bölgeyi kamufle ederek kendi topraklarına kattı.
“Komünist” gazetesi aynı yıl 15 Martta şunu bildiriyordu: “Ermenistan Komünist Partisi Merkez Komitesi Bürosu 4 Martta faaliyete başladı. Askeri Devrim Komitesi Lore’de devrim düzenini oluşturmak için adım attı, merkez istasyon olarak Alaverdi seçildi, Devrim Komitesi Başkanı ve Askeri Devrim Komitesi temsilcisi olarak Yoldaş Saprazbegov atandı.”
Maalesef bu, Gürcistan’la herhangi bir mutabakat olmaksızın Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin Lore Bölgesi’ni zimmetine geçirmesinin ilk adımı idi. Başlangıçta Ermenistan’da yeni kurulan Sovyet rejimi kendi temsilcisini atamıştı. Esasen bu bölge bundan sonra Ermenistan Hükümetinin nüfuz alanına girdi.
Transkafkasya Ülkeleri arasındaki bölgesel sorunlarla ilgili güçlükleri Bolşevikler çok iyi görüyorlardı ve bu yüzden Rusya Komünist Partisi Merkez Komitesi, 1921 yılı 2 Mayıs tarihinde artık Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan arasındaki sınırların belirlenmesi konusunda görevli özel bir komisyon kurmuştu.
Bu komisyonun ilk toplantısı 25-27 Haziran 1921 tarihinde Tiflis’de gerçekleşti. Fazlasıyla ilginç bu toplantının Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti temsilcisi V. Muradian tarafından kaleme alınan tutanağı bize kadar ulaştı. Sınır belirleme komisyonunun 25 Haziran’daki toplantısında Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti temsilcisi “Yoldaş Bekzadian” söz aldı. O ülkelerin sınırları hakkında öyle konuşuyor ki söylediklerine okuyucuların gülümsememesi mümkün değildir.
Toplantı tutanağında şunları okuyoruz:
“Söz alan Yoldaş Bekzadian şunu açıkladı: Ermenistan’ın durumunu özellikle ağır bir durum olarak ele almalıyız, çünkü O kendi topraklarının neredeyse yarısını ekonomik kaynakları ile birlikte kaybetti. Yoldaş Bekzadian komşu Azerbaycan ve Gürcistan Cumhuriyeti’nden Ermenistan yararına toprak koparmayı son derece gerekli görüyordu. Yoldaş Miasnikov ve Yoldaş Bekzadian Moskova’da Yoldaş Stalin’le görüştüklerinde Bekzadian bu görüşünü Stalin'le paylaştı.
Tüm yukarıda söylenenlere dayanarak, Ermenistan Delegeleri Yoldaş Gürcülerden ve Türklerden Ermenistan’ın özel durumunu dikkate almalarını ve genel dayanışma ruhu için, sürekli ve son derece samimi, dostane ilişkiler ve bağlılık oluşturulmasının ruhu için, tanımlanan toprakların kendilerine verilmesini istiyorlar.”
Bolşevik Ermeniler Gürcistan’dan sadece Lore’yi istemiyor bunun haricinde Akhalkalaki ve Borçalo çevrelerini de talep ediyorlardı. Sınır Belirleme Komisyonu nihai anlaşmaya varamadı bu yüzden Cumhuriyetlerin Merkez Komiteleri, aralarındaki sınırların belirlenmesi konusunu Moskova’ya havale etti.
7 Temmuz 1921’de Sovyetler Birliği Bürosu Stalin’in katılımı ile özel olarak görüştü ve sözde tarafsız bölge statüsündeki Lore Bölgesini Ermenistan Sosyalist Cumhuriyetine verme kararı aldı. Sovyetler Birliği Bürosu Khrami ve Akhalkalaki Bölgeleri konusunu ise kararı vermesi için Gürcistan Komünist Partisi merkez Komitesine havale etti ancak verilecek kararı kendileri onaylanacaktı.
Böylece, 7 Temmuz 1921 yılında alınan kararla Lore Bölgesi üzerinde Gürcistan’ın hak iddiası sonunda ortadan kalkmış oldu. Bu etapta muhafaza edilmesi gereken Lore Bölgesi değil Khrami ve Akhalkalaki ilçeleri idi. Burada şunu ifade etmek mümkün ki bugüne kadar Gürcistan’daki yaygın görüşe göre sanki Stalin Gürcistan topraklarının hediye edilmesi ile ilgili bir şey bilmiyordu, bunu onaylayan dokümanlar yoktu ve tüm bunlar Sergo Orconikidze tarafından yapılmıştı. Daha da fazlası, “halkların büyük lideri” her şeyin, tüm işlerin farkında değilse bile bilakis bu prosesin içinde bizzat bulunuyordu.
Transkafkasya Sovyet Bürosu kararına dayanarak, 16 Temmuz 1921’de Gürcistan Komünist Partisi Politbürosu toplanıp iki konuyu değerlendirdi: 1.Tarafsız bölgeler ve 2.Akhalkalaki ve Khrami ilçelerinin Ermenistan Sovyet Cumhuriyeti’ne verilmesi konuları. Politbüro kararında okuduğumuza göre: “1. Rusya Komünist Partisi Merkez Komitesi Politbüro tarafından, bu bölgenin Sovyet Ermenistan’ına verilmesi ile ilgili karar onaylanmalıdır. 2. Siyasi değerlendirmelere göre ve Akhalkalaki ilçesi ekonomik olarak Tiflis ile ilişkili olduğundan Ermeni dostlarımızın teklifleri kabul edilemez.” Aynı konuyu 3 Ağustos 1921’de Gürcistan Komünist Partisi Merkez Komitesi Kurulu da değerlendirdi. Gürcü Komünistlerin bu genişletilmiş heyeti Gürcistan Komünist Partisi Merkez Komitesi’nin aldığı siyasi kararı onayladı ancak heyet üyeleri arasında, Lore’nin Ermenistan’a tereddütsüz verilmesi ile ilgili farklı fikirler vardı. Doğrusu bu yüzden kurulun kararında yeni bir madde ortaya çıktı: “Tarafsız bölge sorunu Sovyetler Birliği Bürosunda değerlendirilirken Gürcistan Komünist Partisi Merkez Komitesi’nin fikri alınmadığından dolayı Sovyetler Birliği Bürosundan bu konunun tekrar değerlendirilmesi istenecektir. Merkez Komitesi, söz konusu bölgede referandum yapılması gerektiğini düşündü.
Gürcü Komünistlerin Lore tarafsız bölgesinde referandum yapılması ile ilgili bu ilkeli kararına rağmen Sovyetler Birliği Bürosu kurulun bu talebini göz önünde bulundurmadı. Sonuçta Akhalkalaki ve Khrami ilçelerinin Gürcistan sınırları içerisinde kaldığı doğrudur fakat Lore Bölgesi hiçbir referandum olmadan Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’ne verildi.
Böylece, 1921 yılında Komünist Parti Transkafkasya Sovyet Bürosu ve Gürcistan Komünist Partisi Politbüro kararı ile Borçalo bölgesinin güney tarafları yani 2367 km2 yüzölçümlü “Lore” İlçesi Ermenistan’a verildi. İlerleyen zamanlarda, 1925 yılında yine aynı şekilde Borçalo yöresinin 207,94 km2’lik bir parçası daha Ermenistan’a verildi. Bütününe bakıldığında 1921-1925 yılları arasında Gürcistan’ın 2575,38 km2 toprağını Ermenistan’a teslim ettiler.
Caba SAMUŞİA
19.03.2012
www.kvirispalitra.ge
Gürcüceden Çeviren: Erdoğan Şenol (ერეკლე დავითაძე)
Copyright © 2023 Gurcu.org
